Deðiþen Dünyada Dijital Ebeveynlik

Günlük hayatýn vazgeçilmezi hâline gelen teknoloji, evde kaldýðýmýz bugünlerde hayatýmýzda eskiye oranla, daha fazla yer kaplamaya baþladý. Teknolojinin birçok faydasýný gördüðümüz gibi, çocuklarýn yaþlarý itibariyle teknoloji kullanýmý birçok riski de beraberinde getirmektedir. Çocuklarýn sosyalduygusal, zihinsel ve fiziksel geliþimlerini pek çok açýdan etkileyebilecek olan bu konuda ebeveynlerin birer rehber olabilmeleri þarttýr.

Bu baðlamda "Dijital ebeveyn"; temel düzeyde dijital araçlarýn kullanýmýna hâkim, dijital ortamdaki olanaklarýn ve risklerin farkýnda olan, çocuðunu bu risklere karþý koruyabilen, dijital araçlarýn doðru kullanýmý hakkýnda çocuðuna örnek olan, sanal ortamda kiþisel haklara saygýlý davranýlmasý gerektiðini çocuðuna aþýlayan, teknolojik geliþimlere açýk anne ve babadýr.

Bilgisayar ve Ýnternet Teknolojisinin Çocuklara Sunduðu Fýrsatlar

Çocuklarda saðlýklý teknoloji kullanýmýný geliþtirmek için, dijital dünyada çocuklarýn faydalý içeriklerle buluþturulmasý saðlanabilir. Çocuklar doðru ve güvenilir kaynaklara yöneltildiði takdirde, kiþisel geliþimlerine katký saðlayacak pek çok bilgi edinebilirler. Yurt içi ve yurt dýþýndaki geliþmelerden haberdar olabilir, güncel bilimsel bilgilere görsel olarak eriþebilir, yabancý dil geliþimini destekleyen sitelerden-programlardan yararlanabilir ayrýca akademik geliþmelerine katký saðlayabilirler. Bu süreçler; üç boyutlu çizim yapabilme, web sayfasý oluþturma, animasyon yapabilme vb. yaratýcýlýklarýný güçlendirecek fýrsatlar barýndýrýr. Normal koþullarda ulaþýlmasý çok zor olan birçok insanla, e-posta ya da sesli görsel vb. diðer iletiþim araçlarýyla bir araya gelinebilir. Örneðin, çocuðunuz çok sevdiði bir yazar, sanatçý ya da sporcuya ulaþýp ona sorular sorabilme imkâný bulabilir.

Bilgisayar ve Ýnternet Teknolojisinin Barýndýrdýðý Olasý Riskler

Týpký normal hayatta, dýþarda anne-babasýyla birlikte olmadýðý zamanlarda çocuklarýn nerede, kiminle, ne yaptýðý bilinmesi gerektiði gibi; sayýsýz çeþitlilikte içeriðe maruz kalmaya olanak tanýyan dijital aletlerin baþýnda ya da internette çocuklarý kontrolsüz bir þekilde baþýboþ býrakmamak gerekmektedir. Aksi takdirde çocuklar çok sayýda riske açýk hale getirmektedir.

• Bu risklerin en baþýnda çocuklarýn hazýr olmadýklarý içeriklere maruz kalmalarý gelir. Yapýlan araþtýrmalar, herhangi bir filtreleme programý olmadýðý zaman çocuklarýn popüler Youtube içeriklerini izlerken yetiþkin içeriklerine eriþimlerinin üç týk kadar yakýnda olduðunu göstermektedir.
• Yine yapýlan araþtýrmalarda internette baþka bir þey ararken aþýrý þiddet ve korku içerikli bir siteye rastlama oraný %22, düþmanca ve nefret söylemleriyle dolu bir siteye rastlama oraný ise %9 olarak bulunmuþtur.
• Çocuklarýn erken yaþta þiddet içerikli oyunlar oynamasý ya da bu tarz içeriklere çeþitli yollarla maruz kalmasý, yetiþkinlik döneminde þiddete eðilimli bireyler haline gelme olasýlýðýný artýrmaktadýr.
• Çocuklar haber vermeden ya da bilinçsizce ebeveynlerinin kredi kartýyla oyunlarda alýþveriþ yapabilirler.
• Eðlence amaçlý indirilen bir oyun programýndan virüs vb. zararlý yazýlýmlar bulaþabilir.
• Siber-zorbalýða maruz kalabilirler ya da siber-zorbalýk yapabilirler.
• Anne babalarýn çocuklarýn küçük yaþtan itibaren video veya fotoðraflarýný internet ortamýnda paylaþmalarý çocuklarýn kontrolü dýþýnda dijital geçmiþlerinin oluþmasýna neden olabilmektedir. Çocuklar büyüdüðünde hoþnut olmadýklarý bu içerikleri tamamen silmek istediklerinde de bu durum mümkün olmayabilmektedir.
• 13 yaþýndan küçük çocuklar oyunlarda yaþadýklarý olumsuzluklara karþý (hesabýnýn çalýnmasý, puanlarýnýn kaybý vb.) daha aþýrý tepkiler gösterebilmektedirler.
• Sosyal medya hesaplarý yasal olarak 13 yaþýndan küçük çocuklar için açýlamamasýna raðmen, bazen bu tür hesaplar bir çocuðun kendisinden büyük aðabeyi, ablasý ya da arkadaþlarý tarafýndan açýlabiliyor. Bu da sosyal medyada bir tehditle karþýlaþtýklarýnda çocuklarýn bu durumu anlamlandýramamalarýna ve riske açýk hâle gelmelerine neden olabilmektedir.

Ne Zaman Problemli Kullanýmdan Bahsedebiliriz?

Çocuklar teknolojiyi saðlýklý kullandýklarýnda doðru bilgiye kolay ulaþým saðlayabilme, akademik baþarýlarýný arttýrma gibi avantajlara sahip olabilirler. Ancak dijital araçlar denetimsiz, sýnýrsýz ve amaçsýz kullanýldýðýnda ve uzun süreli uygunsuz içeriðe maruz kalýnarak kullanýldýðýnda “teknolojinin problemli kullanýmý” oluþmuþ olur ve kullaným zararlý hâle gelir.

Fiziksel Geliþime Etkisi:

Fiziksel geliþimin üç önemli ayaðý vardýr; uyku, beslenme ve hareket.

Uyku: Çocuklarýn teknoloji kullanýmýndan dolayý yatma saatlerinin düzensiz olmasý, yetersiz uyumasý, melatonin hormonunun salgýlanacaðý saatlerde ekran baþýnda olmasý bedensel saðlýðýný olumsuz etkilediði gibi, öfke kontrolünde problemler yaþamasýna, dürtü kontrol bozukluðunun oluþmasýna ve yeni bilgiler öðrenmede zorlanmalarýna neden olmaktadýr.

Beslenme: Teknolojik aletler baþýnda özensiz beslenme eðilimi artabilmektedir. Besin deðeri düþük abur cubur tarzý yiyecekler aþýrý kilo problemlerine neden olmaktadýr.

Hareket: Hem fiziksel hem de psikolojik saðlýðýn geliþimi için harekete ve spora ihtiyaç vardýr. Dijital aletlerin baþýnda uzun süre geçiren çocuklarýn kas kemik geliþimi yetersiz kalabilmekte, duruþ bozukluklarý oluþabilmekte, boy uzamasý normale göre az olabilmektedir.

Psikolojik Geliþime Etkisi

Çocuklar ve gençlerin sanal âlemde, sosyal hayattan kopuk bir biçimde uzun süre teknolojiyi bilinçsiz kullanmalarý, tamamlanmasý gereken psikolojik geliþim basamaklarýnýn yarým kalmasýna neden olabilmektedir. Bu olumsuz süreçler sonucunda sosyal fobi ve öz güven problemleri vb. bazý psikolojik rahatsýzlýklarýn ortaya çýkabildiði gözlemlenmektedir.

Sosyal Geliþime Etkisi:

Saðlýklý bir kiþilik geliþimi için kiþinin sosyal çevresinde ait olma ihtiyacýný karþýlayabilmesi, kendini anlatabilme ve karþý tarafý anlayabilme becerilerinin geliþmesi, yakýn çevresiyle düzenli ve derinlikli bir iliþki, uzak çevresiyle de mesafeli ve seviyeli bir iliþki kurabilmesi gerekir. Çocuklar yakýn çevresinden bu derinlikli iliþkiyi göremediklerinde internet ortamýndaki yeni tanýþtýðý kiþilerle bu ihtiyaçlarýný karþýlama eðiliminde olabilmektedirler.

Zihinsel Geliþime Etkisi:

Saðlýklý bir zihinsel geliþimin gerçekleþmesi için çocuklarýn bilgiyi sevmesi, öðrenmeyi arzulamasý, doðru bilgiyi filtreleyebilmesi gerekmektedir. Teknoloji sadece eðlence ihtiyacýný doyurmaya yönelik kullanýldýðýnda çocuðun bilgiyi keþfetme isteklerini ötelemekte ve zihinsel geliþimlerinin aksamasýna neden olmaktadýr.

Çocuklar için Ekran Kullanýmý Nasýl Olmalýdýr?

Ekran kullaným süresi televizyon, tablet ve bilgisayar vb. ekraný olan her türlü dijital aletin toplam kullaným süresini kapsamaktadýr.

Bu sebeple;

• 3 yaþýndan küçük çocuklarýn hiçbir þekilde ekran kullanýmýnýn olmamasý gerekmektedir.
• 3 - 6 yaþ arasýnda günde en fazla 20-30 dk.
• 6 - 9 yaþ arasýnda günde en fazla 40-50 dk.
• 9 - 12 yaþ arasýnda günde en fazla 60-70 dk. olmalýdýr. Ekran kullanýmý sürelerinde içeriklerin çocuðun yaþýna uygun olmasýna dikkat edilmelidir

Tüm Problemli Kullaným Örneklerinin Altýnda Yatan Temel Sebepler

Her insanýn üç temel ihtiyacý vardýr. Bu üç temel ihtiyaç karþýlanmadýðýnda problemli kullanýmlarýn önü açýlmýþ olur. Bu ihtiyaçlar; "enerjiyi boþaltma", "görünür olma ve kendini ifade edebilme" ve "akranlarýyla sosyalleþme"dir. Çocuklarýn teknoloji kullanýmýný saðlýklý hâle getirmek için öncelikle ebeveynlerin çocuklarýn ihtiyaçlarýný karþýlamalarý gerekmektedir.

Gönül rahatlýðýyla eðlenebilecekleri alanlarýn artýrýlmasý en temel ihtiyaçlarý olan enerjilerinin boþalmasýna yardýmcý olacaktýr. Çocuklar bazen evde kendi ihtiyaçlarýný ifade edecek yollarý bulmakta zorlanýrlar. Bu sebeple ebeveynlerin de örnek olmak adýna ekranla olan iliþkisini azaltmasý ve çocuklarýn sadece fiziksel ihtiyaçlarýna deðil duygusal ihtiyaçlarýna da cevap vermesi gerekmektedir. Saðlýklý bir benlik oluþumunun saðlanmasý için ebeveynlerin çocuklarýna sýk sýk yapýcý geri bildirimler vermeleri önemlidir. Son olarak sosyal bir varlýk olan insan, kendi yaþýtlarýyla deneyimler kazanmak, samimi iliþkiler geliþtirmek, akranlarý tarafýndan anlaþýlmak ister

Bilgisayar ve Ýnternet Teknolojisinin Barýndýrdýðý Olasý Risklere Karþý Neler Yapýlabilir?

• Çocuðunuzla beraber, bilgisayar ve internet kullanýmý ile ilgili makul kurallarýn olduðu bir liste hazýrlayabilirsiniz. Bu listeyi her zaman görülebilecek bir yere asabilirsiniz.
• Eðer siz iþteyken büyük ebeveyn ya da bakýcý çocuðunuzla ilgileniyorsa beraber koyduðunuz kurallarla ilgili onlarý da bilgilendirebilirsiniz.
• Çevrim içi ortamdaki insanlarýn kendilerini her zaman doðru tanýtmayabileceklerine yönelik bilgilendirme yapabilirsiniz.
• Çocuðunuza yasaklar koymak yerine izlediði bir içeriðin neden onun yaþýna uygun olmadýðýný açýklayabilirsiniz. Sýnýrlandýrmalarýnýzýn süresi bittikten sonra eðlenceli kutu oyunlarýna ya da sorumluluklara yönlendirebilirsiniz.
• Telefonunuz, tabletiniz ya da bilgisayarýnýza zor eriþilebilmeli, þifreli olmalý ve þifreyi sadece siz bilmelisiniz. *Dijital dünyadaki faydalý içerikleri beraber keþfedebilir, videolardaki bilimsel deneyleri evde birlikte yapabilirsiniz.
• Çocuðunuzun genel olarak koyduðunuz sýnýrlara uymadýðýný, beraber alýnan ev içi kurallarýný uygulamadýðýný düþünüyorsanýz bu konuda destek alabilirsiniz.
• Çocuðunuzun teknolojik aletlerle daha az vakit harcamasýný istiyorsanýz, kendi ekran sürelerinizi (TV, akýllý telefon, bilgisayar vb.) gözden geçirmelisiniz.
• Çocuklarýnýza her durumda sevginizi koþulsuz göstermelisiniz. Böylelikle teknolojik aletle ilgili kuralý hatýrlattýðýnýzda, çocuðunuz bu kuralý rahatlýkla kabul edecektir.
• Çocuklarýnýzla onlarýn ihtiyacý olduðu oyunlarý beraber oynamalýsýnýz. Geliþimlerini destekleyecek kutu oyunlarý ailecek vakit geçirmek için çok iyi fýrsat olmasýna raðmen, çocuklar bazen sadece arabalarýyla ya da bebeðiyle oynamak isteyebilir. Birlikte vakit geçirme zamanlarýnýzda çocuðunuzun istek ve ihtiyacýný göz önüne almak gerekmektedir.
• Çocuklarýn ilgi ve yeteneklerine uygun spor ya da sanat dallarýna yönlendirebilir, devamlýlýðý konusunda destekleyebilirsiniz.
• Çocuðunuzun dijital dünyadaki ilgilerine de duyarlý olup sohbetler edebilirsiniz. Böylelikle çocuðunuz size karþý daha açýk olabilir ve riskli durumlar varsa bunlarý önceden fark edebilmenizde size yardýmcý olur.

Günümüz koþullarýndan dolayý ihtiyaç dahilinde ortaya çýkan “dijital ebeveyn” kavramý çocuklarýn saðlýklý bir geliþim göstermeleri için çok önemli bir yere sahiptir. Çocuklarýmýzýn hem teknolojinin olumlu yanlarýndan faydalanmalarý hem de risklerinden korunmalarý sizler sayesinde olacaktýr. Saðlýklý ve mutlu günler dileriz.